snuffelen in de Archives Nationales in Rabat

Het stond al lang op mijn to-do-lijst: een dagje snuffelen in de archieven in Rabat. En inmiddels ben ik er al meerdere keren terug geweest! Voor een amateur als ik, op zoek naar tekeningen, correspondentie of dossiers over alles wat met El Jadida tijdens het Franse protectoraat (1912-1956), te maken heeft, is het een bijzondere plek. Het grote archief uit die periode ligt in Nantes, waar onze vriend Damien directeur was, voordat hij bij het Institut Francais in El Jadida ging werken. En informatie over 'Mazagan' zoals El Jadida in die periode werd genoemd, blijft tot nu toe nog beperkt. Maar er  liggen  in Rabat ook andere zaken die gewoon leuk zijn om te bekijken. Zo bleek  doos E0808 correspondentie te bevatten over het wel of niet toelaten van een protestantse 'temple' op de 'Place Djemaa El Fna', één van de bekendste pleinen ter wereld. Nog steeds een overweldigend plein, maar niet meer zo 'pittoresque' als in de jaren 20, toen de brieven uit doos E0808 werden geschreven. 

Generaal Lyautey, de hoogste baas van het Franse protectoraat, had een vooruitziende blik. Marokko was tot 1900 redelijk onaangetast door westerse invloed. Meteen na zijn aanstelling in 1912 besluit Lyautey de oude steden en paleizen te beschermen en restaureren. Ze zijn een trekpleister voor rijke toeristen uit Europa die de 1000-en-1-nacht-sfeer zoeken (nog steeds een belangrijke drijfveer voor velen). Voor hen worden dure hotels  gebouwd, zoals het Mamounia in Marrakesh. Ook Franse militairen en 'colons' hebben behoefte aan rust en verkennen het land, net als zakenmensen uit Europa die in alle rust de enorme mogelijkheden om te investeren kunnen ervaren. Het toerisme maakt dankbaar gebruik van de moderne infrastructuur -autowegen, havens, hotels- die wordt aangelegd tijdens het protectoraat, om het pittoreske land te ontdekken. En om het pittoreske te behouden wordt op 26 april 1912  de Service  des Antiquites et Monuments Historiques opgericht, 

De brief op de foto is gericht aan de chef van deze Service Jules Borély. Welke ambtenaar hem heeft geschreven is moeilijk te achterhalen, wel is de brief vertrouwelijk! Onderwerp 1 bevat de aanvraag voor de bouw van een 'Temple Protestant' op het plein door Lord Mclay uit Glasgow. Ik denk dat de brief nu meteen in de prullenbak zou belanden, maar in 1927 werd er op hoog niveau uitgebreid over gecorrespondeerd! Blijkbaar ontstaan er ergernissen over en weer tussen de Services des B-Arts en de gemeente, want in een kort briefje  'à titre purement officieux et confidentiel' is te lezen dat de 'representant local' zich bij zijn eigen bevoegdheden moet houden, te weten de Esthetique en het Urbanisme. Enkele dagen later geeft een ambtenaar, - 'M. Borély zelf is te druk'- het antwoord aan de protestantse gemeenschap. Men ziet geen bezwaar in de bouw van een 'Temple' maar toestemming geven voor een gebedshuis  op deze plek zou de 'pittoreske autochtone rijkdom van de stad' aantasten en nadelige gevolgen hebben voor het toerisme. Het plein moet juist beschermd worden tegen het oprukkend modernisme -busstations, garage's en pharmacies-. Een gebedshuis voor het groeiend aantal toeristen vindt men gerechtvaardigd bijvoorbeeld bij de Mamounia of in de Palmerai, maar niet op een plaats die sinds jaar en dag 'gereserveerd is voor: (alles op één hoop!!) ezels, bedelaars, publieke meisjes, .....apen en berberdansers, die het plein versieren.  Bijna 100 jaar later geen spoor van de 'temple', maar de toeristen vergapen zich nog steeds aan de berberdansers, de apen en de ezels.

 *(http://www.persee.fr/docAsPDF/outre_1631-0438_2011_num_98_370_4545.pdf) 

la securité routiére

Iedereen die al eens in El Jadida is geweest, kent de plek waar deze foto's zijn genomen. Officieel heet deze rotonde 'rond point de Marrakesh', maar in de volksmond staat het plein bekend als 'rond point de la mort'. Rond spitsuur is het hier een gekrioel van auto's, taxi's groot en klein, brommertjes, bussen,een enkele voetganger en een politieagent die (soms) het verkeer regelt. Om hier je weg te vinden moet je beschikken over een flinke dosis lef (hebben we inmiddels wel) en brutaliteit (ook dat hebben we geleerd). Een strategische plek dus, die deze scholieren hebben gekozen om te pleiten voor meer verkeersveiligheid op de Journée Nationale de la Sécurité Routière. En geen overbodige actie, want elke dag vallen er verkeersslachtoffers. In de eerste vijf maanden van 2017 zijn volgens de site van het Comité Nationale de la Prevention des Accidents de la Circulation 34418 verkeersongelukken  geregistreerd, 9,06% meer dan in dezelfde periode een jaar eerder. (en dan is de Ramadan in juni nog niet meegerekend, al wordt dit hier niet als risicofactor gezien) Het aantal doden is weliswaar met 6,64% gedaald tot 1195, maar dat betekent nog steeds dat er 8 mensen per dag omkomen in het verkeer. Belangrijkste oorzaak: het niet respecteren van de 'Code de la Route'. Statistieken over verkeersovertredingen binnen de stad laten zien dat 63,1% van de chauffeurs de STOP-borden negeert, en 40,5% geen voorrang aan verkeer van rechts verleent. Snelheidsovertredingen op de snelweg vallen hier dus niet onder. Bij iedere peage staan gendarmes snelheid te meten en even verderop houden hun collega's de overtreders aan.  Dit in tegenstelling tot hun collega's in de stad, die niet altijd even consequent (eufemisme) mensen aanhouden en bekeuren. Hopelijk kan de jongen op de onderstaande foto snel carrière maken als agent, en gewoon de regels toepassen, zodat de ambitieuze doelstellingen van een nieuwe campagne, 25% minder doden in 2021 en 50% in 2026, kunnen worden behaald!

Er was eens......

Kane ya makane, oftewel: Er was eens.......Kan ya makane is een stichting die zich sinds 2009 inzet voor  de ontwikkeling van kinderen op het platteland. Door middel van theater- en creatieve ateliers als buitenschoolse activiteit, wil het schooluitval tegengaan. Vooral op het platteland is dit een groot probleem. Bovendien bieden drama en creatieve expressie kinderen de mogelijkheid om zich te ontwikkelen en zichzelf te ontdekken. Naast de expressievakken maken ook lessen FLE,  Francais Langue Etrangère, deel uit van het programma  Het idee is dat de kinderen hierdoor voldoende worden gemotiveerd om naar school te blijven komen. Want kinderen op het platteland hebben minder uren school dan in de stad. Eén van de redenen: thuis is elke helpende hand welkom. Het lesprogramma houdt hier echter geen rekening mee, zodat de leerlingen bij lange na niet aan het niveau van de methodes voldoen. Met als gevolg demotivatie en schooluitval. Om dit tegen te gaan werkt Kane Ya Makane samen met 17 scholen; bij Agadir, Marrakesh en El Jadida. Sinds een paar maanden draag ik hier samen met een vriendin mijn steentje aan bij. Elke donderdag rijden we naar een school in Sebt Dioub, zo'n 20 kilometer van El jadida op de weg naar Marrakesh. Op 'onze' school verzorgt Hicham de creatieve ateliers, wij 'animeren' 2 FLE-ateliers met elk 15 leerlingen van 11-12 jaar. Het is dankbaar werk, dit steuntje in de rug voor deze kinderen die volgend jaar hopelijk naar het college gaan. Tegelijkertijd biedt het ons weer een kijkje in het leven op het platteland. Sommige kinderen komen met paard en wagen naar school, anderen moeten lang lopen en zijn afwezig nu het veel regent. Collega's uit Amizmiz, in de Atlas, die we tijdens een scholing in Marrakesh spraken, werken al weken in de kou. Maar de gastvrijheid op onze school is hartverwarmend: elke week pauzeren we samen met de docenten en dan staat de tafel vol met lekkers. Olijven, croissants, mierzoete thee....En als we willen, kunnen we mee-lunchen, want de leerlingen krijgen iedere dag een maaltijd. Vandaag schaft de pot brood,  gevuld met pasta uit een giga pan met dito roerspaan!

Lions de l' Atlas winnen de championat d'Afrique!

Voortaan is onze hoop gevestigd op de leeuwen. Niet die van Oranje maar die uit de Atlas! Het nieuws is nog heet van de naald, maar Marokko wint de CHAN, de championat d'Afrique des nations, voor spelers die in de nationale competitie van hun eigen land spelen. De finale vond plaats in Casablanca, en normaal gesproken zouden alle supporters ook hier de straat opgaan, toeteren en zingen. Maar helaas (?) het regent pijpenstelen. We wachten dus maar op de volgende uitdaging: het WK in Rusland. In de zomer, na de ramadan, regen zal dan geen spelbreker zijn voor eventuele feestvreugde. Reken maar dat het hele land dan ontploft bij winst!

 

afbeelding te zien op bussen, na de desbetreffende wedstrijd

Citrons beldi

Vrienden uit El Jadida hebben een groot stuk land bij de rivier. Stukje bij beetje kochten ze een steeds een paar hectares waarvan een deel beplant is met olijfbomen die helaas niet veel vruchten dragen, granaatappelbomen en citroenbomen. De granaatappels zijn geplukt maar nu bezwijken de citroenbomen onder de grote hoeveelheid fruit en als onze vrienden naar het land gaan om te plukken ga ik maar al te graag mee! De laatste keer hebben we kilo's citron beldi, een oude vorm, geplukt. Heerlijk om tussen de bomen door te lopen, de frisse geur op te snuiven en overal citroenen voor het grijpen te hebben! Een bijzondere boom, de citroen die tegelijkertijd bloeit én vruchten draagt.! Eenmaal thuis rijst dan de vraag; wat te doen met al die citroenen? Een deel gaat als sap de vriezer in. Een ander deel krijgt inkepingen, die worden vervolgens volgestopt met grof zout en in potten samengeperst. Na een aantal weken zullen ze als 'citron confit' gebruikt te worden in de tajine. Een deel van de schillen zit in een grote fles, samen met de enige fles 'alcool pour fruit' die we meenamen uit Frankrijk. Binnenkort komt hier een suikersiroop bij en dan hopen we over een tijdje onze zelfgemaakte limoncello te kunnen serveren! Proost!

Henné Madame?

Deze vraag wordt je vaak gesteld op toeristische plekjes in Marrakesh, maar ook in de hoofdstraat van ons bescheiden stadje zitten vrouwen op krukjes te wachten tot er iemand een henna-tatoegage wil laten tekenen. Meestal op de handen, zoals het meisje op de foto, dat voorzichtig haar handen omhoog houdt totdat de tekening droog is.

Oorspronkelijk uit Pakistan afkomstig, heeft deze plant zich later over de islamitische wereld verspreid, waar ze wordt gezien als een van de planten uit het Paradijs. Dat het gebruik ervan  al veel ouder is dan de verhalen uit 1000-en-1-nacht, blijkt volgens een artikel in het maandblad 'Maison du Maroc', dat schrijft over de haren, handen en voeten van Ramses II die met henna behandeld zouden zijn. In Marokko wordt deze snelgroeiende plant hier vlakbij gekweekt, in de regio van Azemmour. Ook groeit ze in de oasen van de Draa-vallei, iets verder weg, namelijk aan de andere kant van het Atlasgebergte. Na de eerste oogst eind mei, begin juni, worden de bladeren gedroogd en tot poeder vermalen. Vermengd met l'eau de rose of gewoon water vormt het een pasta die wordt aangebracht op huid en haar. Het pigment Lawsone -de latijnse naam is Lawsomia Inermis- zorgt voor de typisch roodbruine kleur. Afgezien van de medicinale capaciteiten (anti-roos, en antiluizenmiddel, een koortsdalende werking  en anti-migrainemiddel) wordt henna veel gebruikt n de hammam, vermengd met wat citroensap, om de huid te reinigen. En natuurlijk als cosmetisch middel. Geen feest of trouwerij zonder henna-ceremonie, waarbij de voeten en handen van de bruid worden versierd met ingewikkelde florale patronen. (Voor de minder creatieve geesten zijn patronen, een soort omgekeerde plakplaatjes, te koop)  En Marokko zou Marokko niet zijn als het bijgeloof niet een rol zou spelen. Henna zou beschermen tegen het boze oog en de djinns, de boze geesten. Het is maar dat je het weet!