een muur met gaten; duurzaam bouwen in de Atlas

Vraag een willekeurige toerist in Marrakesh wat de functie van de gaten in de stadsmuren is en hij blijft je waarschijnlijk het antwoord schuldig. Ook wij vroegen ons bij onze eerste bezoeken aan Marrakesh af waar ze voor dienen. Een plek voor de duiven? Tochtgaten? Een geste naar de tegenstander die de stad wil belegeren? Inmiddels weten we beter en tijdens een tochtje door de Atlas krijgen we het antwoord 'live' te zien. Met gids Mohamed maken we een wandeling in de natuur. Ver van de hectiek van Marrakesh genieten we van de stilte. Een ezel, beladen met bouwmateriaal passeert ons, samen met zijn baas. Ze stoppen iets verder bij een huis in aanbouw. De eerst wat norse eigenaar wordt snel goedlachs als hij merkt dat we interesse tonen voor de manier waarop hij het huis heeft gebouwd Een huis dat zoals zoveel huizen door de kleur en het natuurlijke materiaal bijna helemaal wordt opgenomen in het landschap. De muren zijn opgebouwd uit grote blokken 'pisé', dat bestaat uit aangestampte leem en stro. Veel kasbah's, zoals het beroemde Ait Ben Haddou, paleizen en dus ook  de stadsmuren van Marrakesh zijn gemaakt van dit materiaal.

Op een fundering van steen wordt de muur langzaam maar zeker opgebouwd. Het is de vakman -ook wel maitre-piseur genoemd die de bekisting plaatst waarin later de klei, soms vermengd met stro, wordt gestort. Deze bekisting bestaat uit planken die door stokken bij elkaar wordt gehouden. Aan de bovenkant worden de stokken met touwen bij elkaar gehouden en aan de onderkant in dwarsbalken gestoken.  Een losse stok dient als breedtemaat van de bekisting en dus als dikte van de muur. 

De klei wordt vóór het afgraven natgemaakt. Een nauwkeurig werk, want te natte klei betekent zwakke muren. Ook dit is de taak van de maitre-piseur. Net als het aanstampen van de afgegraven klei die in de bekisting wordt gestort. Eerst het grove werk met zijn voeten, dan met een stamper, de 'dame'. Als de hele bekisting is gevuld, worden de stokken op één na losgemaakt en schuift alles op, zodat een nieuw deel gevuld kan worden. Later worden de dwarsbalken aan de onderkant verwijderd, met als resultaat de kenmerkende gaten in de muur. Et voila, het raadsel van de gaten in de muur is opgelost!
De bovenkant van de muren worden vaak afgedekt met (palm)bladeren of bamboestokken, waarover weer een laag klei wordt gesmeerd. Dit alles maakt de constructie wel kwetsbaar voor regen. Her en der in het landschap zijn dan ook afgebrokkelde muren te zien van wat eens huizen of stoere kasbahs waren. Zo worden ze nu langzaam maar zeker  teruggegeven aan de natuur, net zoals ze stapje voor stapje werden opgebouwd.